AJAHAN
TRI RING AGAMA HINDU
Maosang
indik ajahan Tri ring agama Hindu pastika akeh pisan. Nenten prasida jangkep
kawedar. Punika mawinan, iriki jagi kawedar kawentenan ajahan Tri ring agama
Hindu mangda prasida anggen pangetis, pangembon suluiring pikayunan ring ajahan
Tri punika.
1.
Tri
Hita Karana
Tri
Hita Karana inggih punika tatiga paiketan manusa sane becik tur rahayu iriki
ring jagate, minakadi:
a. Parhyangan,
inggih punika pinaka paiketan i manusa majeng ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa
sane ngardi sajeroning maurip iriki ring jagate.
b. Palemahan,
inggih punika pinaka paiketan i manusa iriki ring palemahannyane.
c. Pawongan,
inggih punika pinaka paiketan i manusa majeng ring manusa sane tiosan.
2.
Tri
Guna
Tri
Guna inggih punika tatiga sane motama ngrangsuk ring sajeroning angga
minakadinnyane ring manusa sekadi ring sor puniki.
a. Satwam,
inggih punika citta sane kaiket olih satwam, punika mawinan metu pikayun sane
tulus. Sumangdane sida nyihnayang sane becik miwah sane kawon.
b. Rajas,
yening citta makehan kaiket antuk guna rajas, mawinan metu pikayun sane obah.
Pikayun piniki pacang sida ngawetuang parilaksana sane kaon, minakadi lobha,
moha, miwah sane tiosan.
c. Tamas,
yening citta makuwehan kaiket antuk guna tamas, niki mawinan metu kayun sane
matsarya, mada, miwah sane tiosan.
3.
Tri
Kaya Parisudha
Tri
Kaya Parisudha inggih punika tetiga luirnyane sane patut kasuciang olih i manusa,
minakadi:
a. Manacika,
teges ipun adicitta utawi jagat pikayun sane becik.
b. Wacika,
wacika wit saking basa Sanskerta wac teges ipun baoos, pangandika, utawi munyi. Punika
mawinan, ri tatkala mabaos utawi ngandika jejerang pisan lamakane sida antuk
ngawetuang mangda nyunyur manis lan sane patut.
c. Kayika,
inggih punika laksana miwah pidabdab sane becik metu wit sangkaning manah suci
ning nirmala.
4.
Tri
Pramana
Tri
Pramana teges ipun tetiga kaweruhan sane
kapolihang madasar antuk pratyasa, minakadi:
a. Pratyaksa
Pramana, tegesnyane kaweruhan sane kakeniang madasar antuk macacingak.
b. Anumana
Pramana, tegesnyane kaweruhan sane kakeniang madasar antuk pacutet.
c. Sabda
Pramana, tegesnyane kaweruhan sane nenten kakeniang madasar antuk macacingak
miwah pacutet, kemawon kawangun antuk lengkara sane ketlataran antuk
makudang-kudang kruna utawi madasar antuk sabda suci.
5.
Tri
Loka
Tri
Loka inggih punika tatiga buana sane wenten ring jagate sane patut kajegang tur
lestariang, minakadi:
a.
Bhur Loka, tegesnyane buana ring
kahuripan i manusa.
b. Bwah
Loka, tegesnyane buana ring kahuripan butha-buthi.
c. Swah
Loka, tegesnyane buana ring kahuripan para dewa.
6.
Tri
Purusa
Tri
Purusa teges ipun tatiga kautaman Ida Sang Hyang Widi, minakadi:
a. Paramasiwa,
Ida Sang Hyang Widhi tan sida kacarca antuk manah i manusa.
b. Sadhasiwa, Ida Sang Hyang Widhi pinaka pangaripta, mamiara, miwah ngalebur.
c. Siwa
utawi Siwatma, Ida Sang Hyang Widhi wenten ring sajeroning manunggal sareng Siwatma.
7.
Tri
Murti
Tri
Murti teges ipun tatiga paragayan Ida Sang Hyang Widhi sane rumaga utpathi,
sthiti, miwah pralina.
a. Brahma,
pinaka utpahti saktin Ida, Dewi Saraswati.
b. Wisnu,
pinaka sthiti, saktin Ida Dewi Laksmi
utawi Sri.
c. Siwa,
pinaka pamralina, saktin Ida Dewi Durga, Uma, utawi Parwati.
8.
Tri
Sarira
Tri
Sarira teges ipun tatiga daging angga sarira sane ngawinan i manusa sida urip
ring jagate.
a. Sthula
Sarira kabaos kungkungan sane maduwe paiketan ring guna tamas. Turmaning sida
kakaput antuk sakancan daging buana agunge.
b. Suksma
Sarira taler kabaos lingga sarira, teges ipun daging sarira sane utama
turmaning ngurip i manusa. Kaiket antuk guna rajas sane masarira sakti kama.
c. Antakarana
Sarira, teges ipun daging sarira sane dahat mautama. Dagingnyane kaiket
antuk guna satwa sane masarira sakti
dharma.
9.
Tri
Sadhana
Tri
Sadhana teges ipun tatiga pamargi utawi larapannia sane kanggen ngaruruh moksa.
a. Jnana
Byudreksa, teges ipun weruh ring sekancan daging tatwa agama.
b. Indria
Yoga Marga, teges ipun nenten kaiket antuk daging indria sane ngawinan
sangsara.
c. Tresna
Dosa Kesaya, teges ipun sida ngicalang pikayun sane mobotan phala becik miwah
kaon.
10. Tri Aksara
Tri
Aksara teges ipun tatiga aksara suci, minakadi:
a. Ang,
Brahma pinaka utpti.
b. Ung,
Wisnu pinaka sthiti.
c. Mang,
Siwa pinaka pralina.
11. Tri Nadi
Tri
Nadi inggih punika tatiga saluran
sane wenten ring angga sarira.
a.
Saluran utawi pamargin ajeng-ajengan.
b.
Saluran utawi pamargin angkihan.
c.
Saluran utawi pamargin inum-inuman.
12. Tri Rna
Tri
Rna tegesnyane inggih punika tatiga utang sane kabakta olih i manusa, minakadi:
a. Dewa
Rna, tegesnyane utang ring Ida Sang Hyang Widi sane ngurip sadaging jagate.
b. Rsi
Rna, tegesnyane utang ring para Rsi sane mapaica pangaweruh sane suci.
c. Pitra
Rna, utang ring para leluhur.
13. Tri Upaya Sandi
Tri
Upaya Sandi teges ipun tatiga upaya sane kanggen tetuek nyambungan paiketan majeng ring kramane sami.
sekadi ring sor puniki.
a. Rupa,
teges ipun sang sane ngambel jagat patut nyuryanin rupa panjak utawi
kramannyane, santukan semu rupa kramane nyihnayang daging pikayun sakeng karma
punika. Rupa pacang nyihnayang napike karma punika ri sedeng bagia napi
kasengsaran.
b. Wangsa,
teges ipun tingkatan-tingkatan kasta sane wenten ring desa pakraman, upami ipun
tri wangsa.
c. Guna,
teges ipun sang sane ngambel jagat patut uning undagan
pangaweruh-pangaweruhsane kauningin ring kramane.
14. Tri Guna
Tri
Guna inggih punika tatiga sane motama ngrangsuk ring sajeroning angga
minakadinnyane ring manusa sekadi ring sor puniki.
a. Satwam,
inggih punika citta sane kaiket olih satwam, punika mawinan metu pikayun sane
tulus. Sumangdane sida nyihnayang sane becik miwah sane kaon.
b. Rajas,
yening citta makehan kaiket antuk guna rajas, mawinan metu pikayun sane obah.
Pikayun piniki pacang sida ngawetuang parilaksana sane kaon minakadi lobha,
moha, miwah sane tiosan.
c. Tamas,
yening citta makuwehan kaiket antuk guna tamas, niki mawinan metu kayun sane
matsarya, mada, miwah sane tiosan.
15. Tri Pramana
Tri
Pramana inggih punika tatiga bantang sane ngawentenang i manusa tur kepah dados
tigang wibaga sekadi sane ring sor puniki.
a. Idep,
inggih punika pinaka bantang i manusa mangdane sida mapikayun.
b. Sabda,
inggih punika pinaka bantang i manusa sajeroning mabebaosan.
c. Bayu,
inggih punika pinaka bantang i manusa mangdane sida melaksana lan makarya.
16. Tri Parartha
Tri
Parartha tegesnyane wantah piranti sane kanggen nglimbakang pangaweruh tresna
asih lan ngeseng manah dharmakara sane ngiket pikayunan.
a. Asih,
inggih punika pangaweruh mangdane i manusa neresnain sekancan sarwa maurip sane
kakardi olih Ida Sang Hyang Widi Wasa. I manusa sapatutnyane ngalimbakang
daging Tat Twam Asi ring sarwa maurip, mangdane ring kahuripane puniki, sida
sutrepti, degdeg, lan landuh kerta raharja.
b. Punia,
inggih puniki kesujatian kayun madana puniya, sajeroning ngawangun tresna asih
ring sarwa maurip.
c. Bhakti,
tresna asih sane pinih utama majeng ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa, antuk
ngelaksanayang bhakti tan pegat. Ingih punika ngelaksanayang yadnya nyabran
rahina.
17. Tri Guru
Sane
kabaos Tri Guru iriki inggih punika tatiga komponen
guru sane dados pendidik, minakadi:
a. Guru
Rupaka inggih punika sang sane maraga rerama, I aji kalih I biang utawi meme
lan bapa.
b.
Guru Pangajian wantah gurune sane
mapaica paplajahan ring sekolahan.
c.
Guru Wisesa inggih punika sang sane
maraga pamrintah.
18. Tri Bhoga
Tri
Bhoga inggih punika tigang soroh sane kaperluang ring kahuripan, minakadi:
a. Bhoga
inggih punika ajeng-ajengan miwah inum-inuman.
b. Upabhoga
inggih punika sandang utawi busana sane kanggen sadina-dina.
c. Paribhoga
inggih punika prabot-prabot sane kaperluang ring rumah tangga.
19. Tri Capala
Tri
Capala mateges tiga kaalpakan, minakadi:
a. Wak
Capala, alpaka ring sang sane maraga rerama, i aji kalih i biang utawi meme
bapa, nganggen baos. Conto marebat sane nenten manut ring sasolah sane patut
makasami lempas ring tata karma.
b. Hasta
Capala, alpaka ring sang sane maraga rerama, i aji kalih i biang utawi meme bapa,
nganggen tangan. Upami ngantem miwah sane lianan.
c. Pada
Capala, alpaka ring sang sane maraga rerama, i aji kalih i biang utawi meme
bapa, nganggen cokor. Conto: nendang
miwah sane lianan.
20. Tri Kahyangan
Tri Kahyangan inggih punika tatiga
genah sane suci, minakadi:
a. Pura
Puseh, genah nyungsung Dewa Wisnu pinaka paragayan Ida Sang Hyang Widhi Wasa
sane dados pamiara (sthiti).
b.
Pura Desa/Bale Agung, genah nyungsung
Dewa Brahma pinaka paragayan Ida Sang Hyang Widhi Wasa sane dados pangripta (utpati).
c. Pura
Dalem, genah nyungsung Dewa Siwa, pinaka paragayan Ida Sang Hyang Widhi Wasa
sane dados panglebur (pralina).
21. Tri Nayaka
Tri
Nayaka inggih punika tigang soroh olahan sane kanggen nyangkepang upacara
pacaruane, minakadi:
a. Sate
lembat, olahan daging kacampuhin kelapa makikih sane kadagingin bumbu raris
kapanggang.
b. Sate
Asem, sane kanggen sate asem, isin basang siap, kagetep, katusuk, raris
kagoreng.
c. Calon,
sane kanggen calon inggih punika daging buron sane kanggen caru intuka ngantos
alus kadagingin bumbu, raris kabentuk bunter-bunter sakadi guli, kagoreng.
22. Tri Sandhya
Tri
Sandhya inggih punika sadina-dina sembahyang ping tiga.
a.
Galah semengan rikalaning sang suryane
endag.
b.
Galah lingsir rikalaning sang surya ring
baduur I ragane.
c.
Galah sanja rikalaning sang surya engseb.
23. Tri Agni
Tri Agni inggih punika
tigang soroh api, minakadi:
a. Ahawaniyagni,
api kanggen maratengan ring prantenan.
b. Grahaspatyagni,
api sane kanggen ring upacara pawiwahan sane kadadosang saksi.
c. Citagni/Daksinagni,
api sane kanggen ring pangabenan.
24. Tri Manggala Yadnya
Tri
Manggala Yadnya inggih punika makatiga komponen
sane yukti-yukti penting sane
nentuang antar utawi labda karya yadnyane.
a. Sadaka,
pinandita utawi sulinggih sane muputang tur nglaksanayang karya upacarane.
b. Mancagra,
srati (sane makarya banten).
c. Yajamana,
sane madrue karya.
Tidak ada komentar:
Posting Komentar